Iedereen moet eten, daarin zijn we gelijk. Toch is er geen gelijke toegang tot goede en gezonde voeding. Wat je eet wordt vaak bepaald door hoeveel je verdient, het aanbod in de wijk waar je woont, of er iemand is die je kan leren koken, of je stress hebt of goed in je vel zit. Kortom, dingen die je zelf niet altijd in de hand hebt. Goed eten is daarom méér dan alleen een individuele verantwoordelijkheid. Het is een maatschappelijke opgave. En daar hebben we een maatschappelijk voedselsysteem voor nodig waarmee we ervoor zorgen dat gezond en duurzaam eten de makkelijkste en betaalbaarste keuze wordt.

Een basisvoorziening is een product of een dienst met een maatschappelijk doel of een algemeen nut. Denk bijvoorbeeld aan kraanwater, openbaar vervoer of sociale woningbouw. Belangrijk is dat een basisvoorziening toegankelijk en betaalbaar is voor iedereen. Op het gebied van betaalbare en goede maaltijden bestaat er nu nog niet zoiets als een basisvoorziening. Er is reguliere horeca (een soms duur avondje uit), er zijn fastfoodzaken (efficiënt maar ongezond) en er zijn sociale voedselprojecten (crisisbestrijding). De Volkskantine wil daar verandering in brengen door een nieuw soort eethuis in de wijk: een publieke instelling waar eten is losgekoppeld van winst maken. En waar het draait om het creeeren van gelijke toegang tot gezond en duurzaam. Waar je niet alleen terecht kunt voor een betaalbare maaltijd, maar ook voor culinaire kennisprogramma’s, van cursussen tot diëtistenspreekuur. Net zoals de bibliotheek niet alleen boeken uitleent, maar mensen book leert omgaan met de computer en taallessen organiseert.

Wat we eten bepaalt in sterke mate hoe we ons voelen, zowel lichamelijk als geestelijk. Ons huidige dieet trekt daarbij een zware wissel op de volksgezondheid en het klimaat. Om die reden zou de zorg voor gelijke toegang tot gezond en duurzaam voedsel een publieke taak moeten zijn. En dat betekent dat er, net als bij andere publieke instellingen, een overheid nodig is die zo'n basisvoorziening voor betaalbaar goed eten mogelijk maakt. De overheid staat daarbij niet in de keuken, maar zou dan optreden als wetgever, cofinancier en toezichthouder.

Net als de bus, de trein of de bibliotheek is de Volkskantine er voor iedereen. Iedereen heeft baat bij een verse en gezonde maaltijd. Juist daarom pleit de Volkskantine voor een basisvoorziening, die het makkelijker en betaalbaarder maakt om gezonde en duurzame keuzes te maken. Door alle lagen van de bevolking heen. Daarbij zetten we ons extra in om degenen achteraan als eerst te bereiken. Bijvoorbeeld gezinnen met een laag inkomen, mensen met gezondheidsproblemen of kinderen die opgroeien in armoede. De consument met ruimte en geld om bewuste keuzes te kunnen maken is dus net zo welkom.

In een voormalig Subway restaurant in het centrum van Almere openden we in maart 2022 de deuren. Vanuit deze locatie draait de Volkskantine een jaar lang als onderzoeksproject. We kijken daarbij hoe we het concept, het menu, de organisatie en de communicatie verder kunnen ontwikkelen om de Volkskantine als basisvoorziening ook naar andere locaties uit te breiden. Wat werkt wel, wat niet en hoe bereiken we verschillende doelgroepen? Hoe kunnen we het idee van een Volkskantine een plek geven in het maatschappelijk debat? Hoe krijgt het idee draagvlak op straat? En bij beleidsmakers en bestuurders? Welke partners zouden zich moeten aansluiten om de toegang tot beter eten echt te institutionaliseren? Een spannende pilot dus, waarvoor we samenwerken met bewoners, overheden, scholen, leveranciers, ondernemers en maatschappelijke organisaties.

Loop een willekeurige supermarkt in en een doos diepvries frikadellen is goedkoper dan een kilo duurzaam geteelde boerenkool. Dat is gek. Want als je kijkt naar de voedingswaarde en de impact op het klimaat van beide producten, zou de prijs precies andersom moeten zijn. Voedsel met een hoge maatschappelijke waarde, zou laag in prijs moeten zijn. En dat kan ook, als we gaan inzetten op een groen en maatschappelijk voedselbeleid, met andere belangen en andere (landbouw)subsidies. De Volkskantine neemt daar alvast een voorschot op. We hebben onze prijzen voor een duurzame en gezonde maaltijd gespiegeld aan de prijzen van de Burger King aan de overkant van de straat.

Wat is dan ons verdienmodel? Dat is er niet. Gelijke toegang tot gezond en duurzame voeding is immers geen gat in de markt. De Volkskantine is geen commercieel bedrijf en heeft geen winstoogmerk. In plaats van een verdienmodel hebben we een bestaansmodel. Net als de bibliotheek, het gemeentelijk zwembad en het openbaar vervoer. Met de omzet kopen we ingrediënten in en betalen we de medewerkers. Als onderdeel van innovatiecentrum FC De Toekomst kunnen we tijdelijk gebruik maken van de ruimte op de Traverse 1A in Almere. Daarnaast ontvangen we een onderzoeksubsidie om tijd te kunnen investeren in het verder ontwikkelen en opschalen van het format.

We proberen zo breed mogelijk naar duurzaamheid te kijken. Duurzaamheid betekent niet alleen het terugdringen van de CO2 uitstoot en het energieverbruik van de productie en het transport van voedsel, maar betekent ook het verbeteren van biodiversiteit en bodemkwaliteit en het stoppen met chemische bestrijdingsmiddelen. Het is daarbij helemaal fijn als we ook nog lokale boeren kunnen helpen door bij hen te kopen in plaats van een groot bedrijf aan de andere kant van de planeet. Om onze impact op het milieu te beperken, zijn alle gerechten bij de Volkskantine plantaardig. Dat betekent dat we geen dierlijke producten zoals vlees en zuivel gebruiken maar koken met groenten, fruit, peulvruchten, noten, zaden, granen en bessen.

We zijn in Nederland, net als in veel andere westerse landen, de laatste decennia meer suiker, vet, vlees, koolhydraten en industrieel bewerkt voedsel gaan eten. Dat is ook niet zo gek, omdat dit soort eten vaak het goedkoopst is en het makkelijkst verkrijgbaar. Het gevolg hiervan is dat steeds meer mensen gezondheidsproblemen krijgen door het voedsel dat ze eten.

Bij de Volkskantine serveren we een menu van verse, onbewerkte, plantaardige gerechten met groente in de hoofdrol. Smaak staat daarbij voorop. In het menu proberen we een balans aan te brengen tussen herkenbare smaken van meer alledaagse gerechten, en de diepe en gelaagde smaken uit verschillende soorten keukens. Daarbij letten we er op dat alle voedingswaardes goed op elkaar afgestemd zijn. We maken veel gebruik van groenten, volkoren granen, peulvruchten, gezonde oliën en eiwitten. Comfort food waar je energie van krijgt.